Τσικνοπέμπτη: Τι συμβολίζει και ποια είναι τα έθιμα ανά την Ελλάδα και την Κύπρο

Μυρωδιές από ψητό κρέας κάθε είδους, παντού καπνός από κάρβουνα, μουσική και ποτήρια να τσουγκρίζουν. Κάπως έτσι υποδέχονται οι περισσότεροι και περισσότερες την ημέρα του κρέατος, ή όπως την ονομάζουμε, την Τσικνοπέμπτη.

Από πού πήρε το όνομά της

Η Τσικνοπέμπτη γιορτάζεται 11 ημέρες πριν την Καθαρά Δευτέρα, την Πέμπτη της δεύτερης εβδομάδας του Τριωδίου (Κρεατινής), επειδή την ημέρα αυτή όλα τα σπίτια ψήνουν κρέας ή λιώνουν το λίπος από τα χοιρινά και ο μυρωδάτος καπνός (τσίκνα) είναι διάχυτος παντού. Από αυτή την τσίκνα, λοιπόν, έχει πάρει και το όνομά της η Πέμπτη και λέγεται Τσικνοπέμπτη.

Λέγεται, ότι επιλέχτηκε η Πέμπτη ως ημέρα κρεατοφαγίας, καθώς παραδοσιακά οι ημέρες νηστείας των Ελληνορθόδοξων είναι η Τετάρτη και η Παρασκευή. Η «Τσικνοπέφτη», όπως είναι επίσης γνωστή, ήταν η ημέρα που ετοίμαζαν σε παλαιότερες εποχές, το «παστό». Έβραζαν δηλαδή το λίπος με λίγο νερό και το ράντιζαν ταυτόχρονα (με νερό), πριν το σουρώσουν. Μια εβδομάδα πριν από την Τσικνοπέμπτη, ξεκινούσε η διαδικασία της σφαγής των γουρουνιών, τα λεγόμενα «χοιροσφάγια».

Από πού προέρχεται το έθιμο

Το έθιμο χάνεται στα βάθη των αιώνων, χωρίς να γνωρίζουμε την προέλευσή του. Εικάζεται, όμως, ότι προέρχεται από τις βακχικές γιορτές των αρχαίων Ελλήνων και Ρωμαίων, που επιβίωσαν του Χριστιανισμού. Σύμφωνα με τον λαογράφο Δημήτριο Λουκάτο, το φαγοπότι και το γλέντι της ημέρας είναι «ομοιοπαθητικές προσπάθειες για την ευφορία της γης».

Ανάλογες γιορτές στον κόσμο

Την Τσικνοπέμπτη ξεκινούν ουσιαστικά οι εκδηλώσεις της Αποκριάς, οι οποίες κορυφώνονται με τα Κούλουμα την Καθαρά Δευτέρα. Ανάλογες γιορτές υπάρχουν στη Γερμανία (Schmutziger Donnerstag = Λιπαρή Πέμπτη) και στη Νέα Ορλεάνη των ΗΠΑ (Mardi Gras = Λιπαρή Τρίτη), που συνδυάζονται με καρναβαλικές εκδηλώσεις.

Ποιοι αντιτίθενται

Στο έθιμο της Τσικνοπέμπτης και γενικά στην κρεατοφαγία αντιτίθεται η οργάνωση «Πολίτες για τα Δικαιώματα της Φύσης και της Ζωής» (ΠΟΦΥΖΩ), που υποστηρίζει την ιδεολογία του «αντισπισισμού» (anti-speciesism), η οποία στρέφεται κατά της καταπάτησης των δικαιωμάτων των ζώων.

Η Τσικνοπέμπτη ανά την Ελλάδα

Στην παλαιά πόλη της Κέρκυρας τελούνται τα Κορφιάτικα Πετεγολέτσια ή αλλιώς Κουτσομπολιά ή Πέτε Γόλια. Η πετεγολέτσα, το πετεγουλιό όπως το λένε οι Κερκυραίοι, δεν είναι άλλο από το γνωστότατο κουτσομπολιό. Η πετεγολέτσα πραγματοποιείται το βράδυ της Τσικνοπέμπτης, στην Πιάτσα κοντά στην τοποθεσία “Κουκουνάρα”, της πόλης τής Κέρκυρας.

Στην Πάτρα έχουμε το έθιμο της Κουλουρούς. Η Γιαννούλα η Κουλουρού πιστεύει λανθασμένα πως ο Ναύαρχος Ουίλσον είναι τρελά ερωτευμένος μαζί της και πως έρχεται να την παντρευτεί. Γι’ αυτό ντύνεται νύφη και με τη συνοδεία των Πατρινών πηγαίνει να προϋπαντήσει τον καλό της στο λιμάνι. Γύρω της οι Πατρινοί διασκεδάζουν με τα καμώματά της.

Στις Σέρρες ανάβονται μεγάλες φωτιές στις αλάνες, στις οποίες αφού ψήσουν το κρέας, πηδούν από πάνω τους. Στο τέλος κάποιος από την παρέα με χιούμορ αναλαμβάνει τα «προξενιά», ανακατεύοντας ταυτόχρονα τα κάρβουνα με ένα ξύλο.

Στην Κομοτηνή καψαλίζουν την κότα που θα φαγωθεί την επόμενη Κυριακή (της Απόκρεω). Αυτήν την ημέρα τα αρραβωνιασμένα ζευγάρια ανταλλάσσουν δώρα φαγώσιμα. Ο αρραβωνιαστικός στέλνει στην αρραβωνιαστικιά του μια κότα, τον κούρκο, και εκείνη στέλνει μπακλαβά και μια κότα γεμιστή. Όλα αυτά πραγματοποιούν την παροιμία πως ο «έρωτας περνάει από το στομάχι».

Στο Ηράκλειο της Κρήτης, μικροί και μεγάλοι περιδιαβαίνουν μεταμφιεσμένοι στους δρόμους και στις πλατείες της πόλης, τραγουδώντας και χορεύοντας.

Στην Κύπρο, η ημέρα ‘Τσικνοπέμπτη’ φαίνεται να πήρε το όνομά της, από τις τσίκνες, δηλαδή τις μυρωδιές, που βγαίνουν από τα αναμμένα κάρβουνα όταν ψήνουν σουβλάκια, χαλλούμια, ρέγγες, λουκάνικα, λούντζες οι κάτοικοι του νησιού. Έτσι σι τσίκνες γεμίζουν την ατμόσφαιρα του χωριού ή της γειτονιάς τους.

Αυτό φυσικά γίνεται, εν όψει της Μεγάλης Σαρακοστής, που τότε αρχίζει η μεγάλη νηστεία για τη Μεγάλη Εβδομάδα και την Ανάσταση του Χριστού. Κατά το έθιμο, την Τσικνοπέμπτη, συγγενείς και φίλοι, μαζεύονται σε ένα σπίτι και το ρίχνουν στο γλέντι, στο χορό και στο τραγούδι και τσουγκρίζουν τα ποτήρια τους, με την ευχή “υγείαν και καλόν Πάσχα να φτάσουμεν”.

Επίσης κατά την διάρκεια της διασκέδασης και του γλεντιού, κάνουν την εμφάνισή τους μάσκες, ντυμένες με ό,τι πρόχειρο εύρισκαν στο σπίτι, με μουντζουρωμένα πρόσωπα και φορώντας κουρούκλες. Ολοι προσπαθούσαν να βρουν ποιό πρόσωπο ήταν κρυμμένο κάτω από τη μάσκα και όταν γινόταν η αποκάλυψη ξεσπούσαν σε γέλια.

Πόλη του καρναβαλιού και του γλενιού της Κύπρου, θεωρείται κυρίως η Λεμεσός, αφού το γλέντι ξεκινά από το βράδυ της Τσικνοπέμπτης με εκδηλώσεις και τερματίζεται με την Μεγάλη Παρέλαση στο κέντρο της πόλης της Κυριακή της Απόκρεω.